Man verdwijnt, trol verschijnt

De jonge Vlaamse fotografe Charlotte Lybeer portretteerde spelers van LARP, een fantasy-rollenspel. Door haar nuchtere en onbevangen benadering behouden de elfen en wolfmannen hun waardigheid
Door Sacha Bronwasser

In films gaat het altijd heel makkelijk. Soms komt er een rookwolk of een knal aan te pas, maar meestal doet iemand gewoon zijn ogen open en lijkt er niets aan de hand. Dan ziet hij of zij vreemde dingen in beeld waar eigenlijk handen zouden moet zitten. Huh? Gauw naar de badkamerspiegel. Oh nee! (Of: Oh ja!) Hij/zij is een beer/prinses/weerwolf/gespierde hunk/rozenstruik geworden!
De wereldliteratuur wemelt ervan, de cosmetische industrie wordt erdoor gestut, het carnaval bestaat eruit en het gros van de games is op dit principe gemaakt: de metamorfose.
Een diep verlangen of een diepe angst. Je wordt iemand anders. Of, als je pech hebt, iéts anders. Franz Kafka beitelde het in onze verbeelding: 'Toen Gregor Samsa op een morgen uit onrustige dromen ontwaakte, merkte hij dat hij in zijn bed in een reusachtig stuk ongedierte was veranderd'.
Hoe anders is dat in het echte leven. Uren en uren handenarbeid moeten er zitten in het kostuum van de ‘Stone Troll’ die jonge Vlaamse fotografe Charlotte Lybeer fotografeerde. De man in het pak moet zijn vingers stuk hebben geprikt op dat stugge rubber. Toen de fotografe kwam heeft hij zijn gezicht nog geschminkt, het kostuum aangetrokken en is met zijn over de grond slepende armen naar de bijkeuken gelopen, waar hij in een rijke schakering van bruine tinten werd neergezet. De zon lichtte net even door het raam en misschien was dat wel het magische moment. De man verdween, de trol verscheen.
In het Vlaams Cultureel centrum De Brakke Grond in Amsterdam is vanaf morgen de fotoserie ´Larp, taking a holiday from everydayness´ te zien die Charlotte Lybeer maakte van LARP-spelers in Nederland en België. Deze ‘Larpers’ zijn thuis gefotografeerd in de gedaante die zij aannemen als zij meedoen aan een LARP-event.
Eerder maakte Charlotte Lybeer (1981) series over themaparken en gated communities, onder andere in China, Zuid-Afrika en Dubai. Ook daarvan zijn delen in de tentoonstelling opgenomen. De bezoekers en de bewoners waren daar min of meer bijzaak, acteurs in een decor. In deze nieuwe LARP-foto’s concentreert ze zich op de mensen zelf die niet in een fantasiewereld wonen of er vakantie vieren, maar zelf lijfelijk over de grens van de fantasie gestapt zijn.
Voor aan wie het voorbij was gegaan: LARP (voluit: Live Action Role Playing) is sinds een aantal jaren een snel groeiende hobby voor duizenden. Op de online LARP-kalender is te zien dat Larpers bijna elk weekend wel aan een één- of meerdaags evenement kunnen meedoen. In het weekend van 6 en 7 november kun je bijvoorbeeld de magische wereld Auros betreden bij het evenement ‘Charm’ in Noord-Brabant of meedoen aan ‘Enneade’ in Zeeland, in het fictieve dorp Speranza ten tijde van de kolonisatie. ‘Op de ene dag ben je aan het werk op je nieuw aangelegde kruidentuintje, een dag later verdedig je jezelf tegen de wilde mannen uit de jungle. Van Dorpspolitiek tot Diplomatie en Strijd, alles is mogelijk in Speranza’ volgens Enneade. 
Larpers doen mee aan een spel waarvan de verhaallijn van tevoren geschreven is. Het is geen heropvoering van een feitelijk historisch evenement -  dat zou een  re-enactment zijn, een genre dat ook kortstondig in de beeldende kunst populair was. Het verhaal van een LARP speelt zich juist af in een magische wereld, niet zelden een toverachtige versie van de Middeleeuwen, waarin Larpers een rol kunnen kiezen. Elf, ork, trol, halfling, mens, priester, magiër - de variaties zijn duizelingwekkend. De Larper maakt zijn kostuum meestal eigenhandig en vult de rol zelf in, langzaam opklimmend binnen de regels van het evenement.
Die regels zijn vaak enorm uitgebreid en hebben betrekking op wat iemand kan en mag doen, de taal die gesproken wordt, hoe er gevochten wordt en door wie en hoe de verhaallijn gestuurd wordt. Wapens (bogen, speren, messen, schilden)  zijn gemaakt van schuimrubber en daarvoor gelden ook waslijsten regels. Als de wapens eruitzien als geweren is het een Nerf-event, dat zich meestal in een cyberpunk-achtige toekomst afspeelt. Er zijn LARP-evenementen voor volwassenen, er is kids-LARP, er zijn LARP-cursussen waar je kunt leren LARP-vechten.
‘Als je niet meedoet, zul je nooit deel worden van zo’n gemeenschap’ zegt de fotograaf Oliver Sieber, die twee jaar geleden een vergelijkbaar fotoproject had met ‘Cosplayers’ (mensen die zich wereldwijd verkleden als figuren uit Japanse manga-strips). Charlotte Lybeer vertelt aan de telefoon dat zij wel een paar keer naar een LARP-repetitie is gaan kijken, maar al snel besloot de mensen niet ter plekke te fotograferen.
Van Larpers in actie circuleren talloze filmpjes en foto’s op internet. Vooral die filmpjes leggen meestal ‘strijd’ vast en dat is voor een buitenstaander vaak lachwekkend. Volwassen mannen die zich in maillot of schubbenpak luid brullend op elkaar storten, de vijand in slow-motion met knotsen te lijf gaan en dan met een ‘aaaargh’ ter aarde zinken – van buitenaf blijft het toch een beetje Lord of the Rings op de keuterij.
Nee, Lybeer zocht ze thuis op. Ze benadrukt dat ze Larpers van alle leeftijden en alle sociale lagen vond, van artsen tot werkelozen. Sommigen deden in kostuum de deur voor haar open. Anderen verkleedden zich waar zij bij was. Maar bij allen gebeurde er iets bijzonders. Hun alter ego dat normaal voor het spel in het bos bestemd was, was er ineens onder het eigen dak. Ze hoefden niet te acteren, ze hoefden geen magische bezweringen in een fantasietaal uit te spreken, niet op weg te zijn van Kenkon naar de Morgendauw-landen (uit ‘Kederean’). Alleen maar op een keukenstoel te zitten of op de rand van het eigen bed.
Door die keuze zijn het rijke, ontroerende foto’s geworden. De eerste reflex is meewarigheid: wat mist iemand in zijn leven? Welke kronkel leidt ertoe dat die  vrouw in haar vrije tijd een roze elf wil zijn of die man een Keltisch monster? Wat zou zijn vrouw ervan vinden? En: als je je eigen metamorfose in de hand hebt, waarom komt daar dan een afstotelijke wolfman uit? In de vingerplant, de laminaatvloer of de platencollectie zoek je naar de mens achter deze vermomming.
‘In het begin vond ik het ook vreemd’ zegt de fotografe. ‘En soms schrok ik van het contrast tussen de persoon en zijn karakter. Maar ik begon het te begrijpen. Het staat niet zo ver af van toneel of van kinderspel. Sommigen zagen het echt als even werkelijk uit hun leven stappen, maar voor de meesten is het gewoon een hobby. En als je je aankleedt om uit te gaan, verander je eigenlijk toch ook in een ander?’
Door deze nuchtere en persoonlijke houding laat Lybeer zich niet verleiden tot pessimisme. Over haar series hangt de doem van een groter verhaal, dat van de ´capsulaire beschaving´ zoals de filosoof Lieven de Cauter het in 2005 noemde. Ieder zijn eigen subcultuur, uit angst voor- en als reflex op de globalisering. De schilder Tjebbe Beekman heeft het verbeeld in angstaanjagende schilderijen. Maar Lybeer is jonger en waarschijnlijk ook onbevangener. In die pretparken lopen echte mensen, ook in de gated communities wonen mensen met echte levens, en nu zoomt ze met haar camera nog verder in.
Door haar benadering behouden de Larpers hun waardigheid. Mijn stemming sloeg al snel om in bewondering. Voor de gekte en de liefde waarmee de Larpers hun kostuums maken. Voor hun moed vooral.
Je moet ten slotte maar durven. Veel mensen halen hun inspiratie uit films, magische bordspellen en vooral games. Maar je online verhullen is toch heel wat anders dan daadwerkelijk in iemand anders veranderen - de foto’s hebben ook een ‘uit de kast’- karakter. Het is moedig om je fantasie niet alleen veilig virtueel te beleven, maar aan de buitenkant van je lichaam te hangen. Het is ook moedig om daarmee op de foto te gaan en buiten je veilige LARP-wereldje te treden.
‘Engelen geboren uit de consumptiecultuur’ noemt de Japanse fotocritica Mariko Takeuchi de uitzinnig uitgedoste ‘Cosplayers’.  Charlotte Lybeer zegt: ‘Het interesseert me hoe mensen proberen te passen in het huidige tijdsbeeld. Hoe ze reageren op de wereld die ze voorgeschoteld krijgen.’
Als je de geheel in het zwart gehulde ‘Raveness’ ziet, met haar puntmasker, zwarte vleugels en twee meter lange mouwen, is dat in ieder geval geen lijdzaam doetje dat zich een wereld voor laat schotelen. Die maakt er zelf wel één. In iedere geval in het weekend.

Door Sacha Bronwasser en gepubliceerd in De Volkskrant van 23 Oktober 2009 naar aanleiding van de tentoonstelling Beyond The Final Fantasy, De Brakke Grond, Amsterdam.