Achter de muren van de angst
Geert Sels

CHARLOTTE LYBEER EXPOSEERT FOTOREEKSEN OVER 'GATED COMMUNITIES'
Er worden films over gemaakt en boeken over geschreven. Men zou er haast bij vergeten dat in 'gated communities' ook echt wordt gewoond. De Belgische fotografe Charlotte Lybeer bezocht er in Florida, Pretoria, Shenyang en Dubai. Veiligheid is maar één reden om zich achter muren te verschansen.
Vorig najaar speelde in onze bioscoopzalen La zona, over een rijkemanswijk in Mexico, waar de bewoners zich achter muren en prikkeldraad isoleren. Hun belangrijkste doel is buiten de greep blijven van de mensenjungle om hen heen. Tevergeefs. Jonge boefjes plegen een kraak en er valt er een dode.

Een Europese variant is te lezen in De heining, de roman waarvoor Jan Van Loy genomineerd is voor de Gouden Uil. Een jong koppel wil aan de grootstedelijke groezeligheid ontsnappen en trekt zich terug in een hoogbeveiligde residentie. Samengevat ziet die er zo uit: 'zeven-cul-de-sacs en een poort'. Met licht absurde humor laat Van Loy de muren van dit welvaartfortje barsten, tot de sloop er op volgt.

Forten optrekken en verdedigingswallen aanleggen, het hoeft niet eens meer per se om landsgrenzen te versterken of volken van elkaar te scheiden. In landen over alle continenten ontstaan kleine wooneilandjes waar een elite samenhokt in splendid isolation.

Wat doet ons zo naar binnen plooien? Angst, natuurlijk. De moordende inslagen van de vliegtuigen in de Twin Towers brachten ons op de drempel van de age of fear. De politicoloog Benjamin Barber omschreef het gedrag van zijn landgenoten als bijna-hysterisch. In een eerste fase sloegen ze aan het hamsteren en plakten ze ramen en kieren af met plastic. Zoals men anders de weerberichten placht te checken, ging men de kleurcode na waarmee de overheid het veiligheidsrisico aangaf.

Nu de andere wereld op de voordeur bonsde, troepten Amerikanen nerveus samen in hun woonkamer, schreef Barber. Ze dachten veilig te blijven, zolang ze hun deur maar op slot hielden en hun hightechwapens door goed beveiligde schietgaten naar buiten konden steken.

Minisamenleving

In het rijk van de angst zijn de inwoners passief en hulpeloos. Ze richten zich naar binnen en zoeken steun bij de clan. Het is wat de fotografe Charlotte Lybeer (28) vijf jaar geleden bij haar eerste project over gated communities aantrof in Florida (VS). Een lange oprijlaan gaf uit op een beveiligde poort, die toegang gaf tot een minisamenleving van zevenhonderd bejaarde en welgestelde Amerikanen. Ze leefden er in een soort permanent luxehotel en hadden zich een gemeenschappelijke hartslag eigengemaakt.

Lybeer: 'Twee maanden lang leefde ik mee op het ritme van de bewoners. Ze deden praktisch alles samen. Vanaf zes uur 's ochtends verzamelden ze in een eetzaal en tegen vijf uur in de namiddag gebruikten ze het avondmaal. In de loop van de dag waren er opeenvolgende activiteiten, het leek een Club Med zonder eind. Alles clean, perfect onderhouden, tot in de puntjes georganiseerd. Rond 21 uur was alles ingedommeld. De bewoners waren uit op rust, veiligheid en exclusiviteit, en daar wilden ze veel voor betalen.'

In het Zuid-Afrikaanse Pretoria was veiligheid de grootste beweegreden. Op haar fotoreeks zijn hoge muren en elektrische draden te zien. De prikkeldraad niet, die is door planten gecamoufleerd. 'Woodhill is het eindpunt van een straat die langs de sloppenwijken voert en oploopt naar een heuvel. De veiligheidsvoorzieningen zijn enorm. De post wordt bijvoorbeeld aan de ingang verdeeld, zo hoeven er geen vreemde personen rond te lopen. De klok rond rijden twee veiligheidsagenten rond op brommertjes. Fotograferen is verboden, zelfs voor inwoners. Ik heb mijn paspoort en aanbevelingsbrief vaak moeten voorleggen.'

De blanke bewoners (op één zwart koppel na) komen de omwallingen amper uit. Vlakbij is er een eveneens beveiligd winkelcentrum. Gaan ze op bezoek, dan is het bij soortgenoten in een andere ommuurde wijk.

Nep

Maar het was ook de inschikkelijkheid van mensen om in een fake decor te leven, die Lybeer interesseerde. Dat kwam in twee andere fotoprojecten, in het Chinese Shenyang en in Dubai, sterk tot uiting.

'In Shenyang, een industriestad in het noorden, trekken jonge mensen, alleenstaanden en gezinnen naar zo'n gated community. Wie het zich kan permitteren, waagt zijn kans. Hier speelt vooral het verlangen om afstand te nemen van die nerveuze, rumoerige stad. De meeste parken liggen een eind buiten de stad en hebben namen die natuurparadijzen oproepen: River Garden of Green Park Community. De projectontwikkelaars hebben alle moeite gedaan om de natuur te simuleren. Er zijn neptuintjes, met beelden van grazende koeien in het gras. Of fotoprints van natuurtaferelen op de ommuringen.'

In het Chinese voorbeeld kapselt de bewoner zich in een decor in. Holland Village, met zijn nagebootste rijgeveltjes voor het water, heeft de allure van een themapark. Het is een Madurodam op grote schaal.

'Maar op het vlak van kunstmatigheid slaat Dubai alles', zegt Lybeer over haar recentste fotoreportage. 'Eigenlijk is heel Dubai een constructie. Het is nieuwgewonnen land, waar alles is aangelegd. De community is een stad in de stad. Wonen, werken, ontspanning, shopping, zelfs een waterpretpark, zijn er in elkaar geïntegreerd. Eerder dan veiligheid, staan hier amusement, comfort en distinctie voorop. Onder het waakzame oog van de veiligheidsdienst, uiteraard, want Dubai heeft het toerisme ontdekt en wil zijn blazoen graag hoog houden.'

Door Geert Sels en gepubliceerd in De Standaard van 18 april 2009